Ψυχοσωματικά Συμπτώματα – πώς προκαλούνται; Πρόληψη, Αντιμετώπιση & Θεραπεία

• Διαχειριστής

Τι είναι τα Ψυχοσωματικά Συμπτώματα;

Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι φυσικά συμπτώματα που πιστεύεται ότι προκαλούνται ή επηρεάζονται σημαντικά από ψυχολογικούς παράγοντες, όπως η ένταση, η ανησυχία ή οι συναισθηματικές δυσκολίες. Αυτά τα συμπτώματα μπορούν να εκδηλωθούν σε διάφορες σωματικές μορφές, όπως πονοκέφαλοι, κοιλιακοί πόνοι, κόπωση, μυϊκή ένταση, χωρίς κανένα φανερό ιατρικό αίτιο. Προκύπτουν από την αλληλεπίδραση ψυχολογικών παραγόντων και σωματικών εκφράσεων και, ενώ απουσιάζει ιατρικό αίτιο πρόκλησης, τους είναι απαραίτητο να προσεγγίζονται ως πραγματικά και ανησυχητικά για το άτομο που τα βιώνει και όχι κατασκευασμένα ή φανταστικά.

Γενικά, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι κοινά και πολλοί άνθρωποι τα βιώνουν σε κάποιο σημείο της ζωής τους. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι πιο διαδεδομένα σε μερικές πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι γυναίκες, οι έφηβοι και άτομα με χαμηλότερη κοινωνικο-οικονομική θέση. Επιπλέον, άτομα με συγκεκριμένες ψυχικές διαταραχές, όπως οι διαταραχές άγχους ή η κατάθλιψη, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να βιώσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα. Συνολικά, ενώ οι ακριβείς συχνότητες ανά πληθυσμιακή ομάδα μπορεί να ποικίλλουν, είναι σαφές ότι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι ένα κοινό φαινόμενο που επηρεάζει ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού.

Tα πιο κοινά ψυχοσωματικά συμπτώματα

Τα πιο κοινά ψυχοσωματικά συμπτώματα μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το άτομο και τις συγκεκριμένες συνθήκες του. Ωστόσο, μερικά από τα πιο διαδεδομένα ψυχοσωματικά συμπτώματα που αναφέρονται σε έρευνες και κλινική πράξη περιλαμβάνουν:

• Κεφαλαλγίες — Οι κεφαλαλγίες είναι συχνά συνδεδεμένες με το άγχος και την συναισθηματική ένταση.
• Πόνοι στο στομάχι ή γαστρεντερικά προβλήματα:
  Το άγχος και η ανησυχία μπορούν να οδηγήσουν σε κοιλιακούς πόνους, φούσκωμα, διάρροια ή δυσκοιλιότητα.
• Κόπωση — Η ψυχική εξάντληση και η συναισθηματική αγωνία μπορούν να εκδηλωθούν ως φυσική κόπωση και κατάθλιψη.
• Μυϊκοί πόνοι — Το άγχος και η ανησυχία μπορούν να προκαλέσουν πόνους στους μύες ή ακόμα και μυϊκούς σπασμούς.
• Αϋπνία ή διαταραχές ύπνου — Η δυσκολία στο να αποκοιμηθεί κανείς ή να διατηρήσει τον συνεχή ύπνο είναι συχνά συνδεδεμένη με το ψυχολογικό άγχος.
• Πόνος στο στήθος — Το άγχος και οι κρίσεις πανικού μπορούν μερικές φορές να εμφανιστούν με πόνο ή σφίξιμο στο στήθος.
• Ταχύς καρδιακός παλμός — Το άγχος και η ανησυχία μπορούν να οδηγήσουν σε αυξημένο  καρδιακό ρυθμό ή αίσθημα παλμών.
• Αναπνευστικά ζητήματα — Η δυσκολία στην αναπνοή μπορεί να επιδεινώνεται από το συναισθηματικό άγχος.

Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλουν σε σοβαρότητα και διάρκεια και μπορεί να εμφανιστούν μόνα τους ή σε συνδυασμό με άλλα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Είναι σημαντικό για τα άτομα που βιώνουν αυτά τα συμπτώματα να ζητήσουν κατάλληλη ιατρική και ψυχολογική υποστήριξη για να αντιμετωπίσουν και τις φυσικές και τις συναισθηματικές πτυχές της υγείας τους.

Αιτίες Ψυχοσωματικών Συμπτωμάτων

Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα μπορεί να προκληθούν από διάφορους παράγοντες και η ακριβής αιτία μπορεί να ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Ωστόσο, μερικοί κοινοί παράγοντες που μπορεί να συμβάλουν στην εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων περιλαμβάνουν:

Ψυχολογικοί παράγοντες

Συναισθηματική αγωνία, όπως άγχος, κατάθλιψη, τραύματα ή ανεπίλυτες συγκρούσεις, μπορούν να έχουν σημαντικό ρόλο στην έναρξη ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Αυτά τα συναισθήματα μπορούν να εκδηλωθούν σωματικά όταν δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς.

Σημαντικές αλλαγές στη ζωή

Σημαντικά γεγονότα της ζωής, όπως η μετακόμιση σε μια νέα πόλη, η έναρξη μιας νέας εργασίας, ο γάμος ή η εμπειρία του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου, μπορεί να προκαλέσουν στρες και να πυροδοτήσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Κοινωνικοί στρεσογόνοι παράγοντες

Οι κοινωνικές διακρίσεις, οι προκαταλήψεις, το στίγμα ή το αίσθημα περιθωριοποίησης μπορεί να οδηγήσουν σε χρόνιο στρες και να επηρεάσουν αρνητικά τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική υγεία.

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας

Κάποια χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως η τελειομανία ή η τάση να καταπιέζονται τα συναισθήματα, μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα εμφάνισης ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Τα άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να βρουν δύσκολο να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το άγχος, οδηγώντας την ψυχολογική πίεση σε σωματικές εκδηλώσεις.

Προηγούμενες εμπειρίες

Προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες, όπως κακοποίηση ή παραμέληση, μπορεί να συμβάλουν στην εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Αυτές οι εμπειρίες μπορεί να αφήσουν μόνιμο αποτύπωμα στην ψυχική και σωματική ευημερία του ατόμου, οδηγώντας στην εμφάνιση φυσικών συμπτωμάτων ως μηχανισμό αντιμετώπισης.

Τραυματικά γεγονότα

Η έκθεση σε τραυματικά γεγονότα όπως ατυχήματα, φυσικές καταστροφές, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση ή η παρακολούθηση βίας μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική δυσφορία και σωματικά συμπτώματα. Πολλές επιστημονικές μελέτες έχουν επιβεβαιώσει τη σχέση ανάμεσα σε τραυματικά γεγονότα και εκδήλωση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Μάλιστα θεωρείται ότι ο παράγοντας που εξηγεί τη σχέση ανάμεσα τους είναι ενδεχόμενα συναισθήματα ντροπής τα οποία με τη σειρά τους οδηγούν το άτομο σε ασθενέστερες συναισθηματικές εκφράσεις, πυροδοτώντας έτσι την ψυχοσωματική έκφραση. Άλλες έρευνες αναφέρονται στο παιδικό τραύμα μελετώντας τις συνέπειες της παιδικής ηλικίας στην ενήλικη ζωή. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα άτομα που βίωνουν συναισθηματική κακοποίηση και παραμέληση κατά την παιδική ηλικία έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα στην ενήλικη ζωή, γεγονός που υποδηλώνει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του πρώιμου τραύματος στη σωματική υγεία.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Εξωτερικοί παράγοντες άγχους, όπως πίεση στην εργασία, οικονομικές δυσκολίες, προβλήματα σχέσεων ή μεγάλες αλλαγές στη ζωή, μπορεί να επιδεινώσουν την ψυχολογική πίεση και να προκαλέσουν ψυχοσωματικά συμπτώματα σε ευαίσθητα άτομα.

Οικονομικό άγχος

Η οικονομική αστάθεια, τα χρέη, η ανεργία ή οι οικονομικές δυσκολίες μπορεί να οδηγήσουν σε χρόνιο στρες, το οποίο μπορεί να επιδεινώσει τα ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Ακαδημαϊκή πίεση

Ο υπερβολικός ακαδημαϊκός φόρτος εργασίας, οι προσδοκίες απόδοσης, το άγχος των εξετάσεων και ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να προκαλέσουν σημαντικό στρες στους φοιτητές, οδηγώντας σε ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι, στομαχόπονοι ή διαταραχές του ύπνου.

Βιολογικοί παράγοντες

Ενώ τα ψυχοσωματικά συμπτώματα έχουν τις ρίζες τους κυρίως σε ψυχολογικές διαδικασίες, βιολογικοί παράγοντες μπορεί επίσης να παίζουν ρόλο. Γενετικές προδιαθέσεις, ορμονικές ανισορροπίες ή υποκείμενες ιατρικές καταστάσεις μπορούν να επηρεάσουν την ευαισθησία ενός ατόμου να εμφανίσει ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Χρόνια ασθένεια

Η διαβίωση με μια χρόνια πάθηση, όπως αυτοάνοσες διαταραχές, χρόνιες παθήσεις πόνου ή καρκίνο, μπορεί να είναι συναισθηματικά επιβαρυντική και να συμβάλλει στην ανάπτυξη ή την επιδείνωση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων.

Αντιμετώπιση Ψυχοσωματικών Συμπτωμάτων

Η αντιμετώπιση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων συνήθως περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που αντιμετωπίζει τόσο τις σωματικές όσο και τις ψυχολογικές πτυχές των συμπτωμάτων. Ορισμένες ενδείξεις για τη διαχείριση των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων περιλαμβάνουν:

1. Ιατρική αξιολόγηση — Είναι σημαντικό να αποκλείονται τυχόν υποκείμενες ιατρικές καταστάσεις που μπορεί να συμβάλλουν στα συμπτώματα. Μια ενδελεχής ιατρική αξιολόγηση από επαγγελματία υγείας μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό τυχόν σωματικών προβλημάτων υγείας που πρέπει να αντιμετωπιστούν.
2. Ψυχοεκπαίδευση — Η παροχή πληροφοριών στα άτομα σχετικά με τη σύνδεση νου-σώματος και τον τρόπο με τον οποίο οι ψυχολογικοί παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τη σωματική υγεία μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Η κατανόηση της σχέσης μεταξύ του στρες, των συναισθημάτων και των σωματικών συμπτωμάτων μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διαχείριση της υγείας τους.
3. Ψυχολογική αξιολόγηση — Η διενέργεια ψυχολογικής αξιολόγησης μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό τυχόν υποκείμενων συναισθηματικών ή ψυχολογικών παραγόντων που συμβάλλουν στα συμπτώματα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει αξιολόγηση για καταστάσεις όπως αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, διαταραχές που σχετίζονται με τραύματα ή άλλες ανησυχίες ψυχικής υγείας.
4. Γνωσιακή Συμπεριφορική θεραπεία — Η CBT είναι μια δομημένη θεραπευτική προσέγγιση που επικεντρώνεται στον εντοπισμό και την αλλαγή των αρνητικών μοτίβων σκέψης και συμπεριφορών που συμβάλλουν στα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Μπορεί να βοηθήσει τα άτομα να αναπτύξουν δεξιότητες αντιμετώπισης, τεχνικές χαλάρωσης και στρατηγικές διαχείρισης του στρες για την καλύτερη διαχείριση των συμπτωμάτων τους.
5. Παρεμβάσεις βασισμένες στην ενσυνειδητότητα (mindfulness) — Πρακτικές όπως ο διαλογισμός, η γιόγκα και οι τεχνικές χαλάρωσης μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να καλλιεργήσουν μεγαλύτερη επίγνωση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των σωματικών αισθήσεων. Αυτές οι πρακτικές μπορούν να προωθήσουν τη μείωση του στρες και να ενισχύσουν τη συνολική ευημερία, ενδεχομένως ανακουφίζοντας τα ψυχοσωματικά συμπτώματα.
6. Tεχνικές διαχείρισης του στρες — Η εκμάθηση και η εξάσκηση τεχνικών διαχείρισης του στρες, όπως οι ασκήσεις βαθιάς αναπνοής kai η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να μειώσουν τη φυσιολογική διέγερση και να διαχειριστούν το στρες πιο αποτελεσματικά.
7. Τροποποιήσεις του τρόπου ζωής — Η πραγματοποίηση υγιεινών αλλαγών στον τρόπο ζωής, όπως η υιοθέτηση μιας ισορροπημένης διατροφής, η τακτική σωματική δραστηριότητα, ο επαρκής ύπνος και η αποφυγή της κατάχρησης ουσιών, μπορεί να επηρεάσει θετικά τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική υγεία, μειώνοντας τη σοβαρότητα των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων.
8. Αναλυτική ψυχοθεραπεία — Η ενασχόληση με υποστηρικτική θεραπεία ή συμβουλευτική μπορεί να προσφέρει στα άτομα έναν ασφαλή χώρο για να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, να επεξεργαστούν τις τραυματικές εμπειρίες τους και να λάβουν υποστήριξη. Η υποστηρικτική θεραπεία μπορεί επίσης να βοηθήσει τα άτομα να αναπτύξουν στρατηγικές αντιμετώπισης και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους.

Κλείνοντας
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα είναι πολύπλευρα και συχνά προκύπτουν από την πολύπλοκη αλληλεπίδραση διαφόρων ψυχολογικών, περιβαλλοντικών και βιολογικών παραγόντων. Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει την αντιμετώπιση των υποκείμενων ψυχολογικών στρεσογόνων παραγόντων, την εκμάθηση υγιών μηχανισμών αντιμετώπισης και μερικές φορές την ενσωμάτωση ιατρικών παρεμβάσεων για τη διαχείριση τυχόν σχετικών σωματικών συμπτωμάτων. Με την αντιμετώπιση των υποκείμενων ψυχολογικών παραγόντων, την εκμάθηση τεχνικών διαχείρισης του στρες και την πραγματοποίηση υγιεινών αλλαγών στον τρόπο ζωής, τα άτομα μπορούν να διαχειριστούν αποτελεσματικά και να μειώσουν τις επιπτώσεις των ψυχοσωματικών συμπτωμάτων στην καθημερινή τους ζωή.

Πηγές

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Hager, A. D., & Runtz, M. G. (2012). Psychological trauma and physical health. Canadian Journal of Psychiatry, 57(10), 587–595. https://doi.org/10.1177/070674371205701005

Strelan, P., Covic, T., Roberts, L. D., & Boecking, B. (2019). Trauma exposure and physical health: The role of shame as a mediator. Journal of Traumatic Stress, 32(4), 572–581. https://doi.org/10.1002/jts.22425 

Spitzer, C., Barnow, S., Volzke, H., Wallaschofski, H., John, U., Freyberger, H. J., & Grabe, H. J. (2009). Childhood maltreatment and adult psychosomatic symptoms: The role of emotional abuse and neglect in a prospective cohort study. Psychosomatic Medicine, 71(4), 419–426. https://doi.org/10.1097/PSY.0b013e31819e8e43