Διαταραχή προσωπικότητας: Ορισμός, τύποι και συμπτώματα

• Διαχειριστής

Τι είναι η διαταραχή προσωπικότητας και πώς διαφέρει από τις υπόλοιπες ψυχικές διαταραχές; Η διαταραχές προσωπικότητας χωρίζονται σε διάφορους τύπους και περιγράφουν έναν τρόπο σκέψης, συμπεριφοράς και συναναστροφής με τους γύρω που διαφέρει από τον μέσο άνθρωπο. Τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με τον τύπο της διαταραχής, ενώ συχνά ένα άτομο μπορεί να βιώνει και άλλες ψυχικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος. Πάμε να δούμε αναλυτικά τι είναι η διαταραχή προσωπικότητας και ποιοι είναι οι τύποι της.

Προσωπικότητα και διαταραχή προσωπικότητας

Οι άνθρωποι έχουν μοναδικές προσωπικότητες, που διαμορφώνονται από έναν πολύπλοκο συνδυασμό διαφορετικών χαρακτηριστικών. Τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται και σχετίζονται με τον κόσμο γύρω τους, καθώς και τον τρόπο που βλέπουν τον εαυτό τους.

Ιδανικά, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας επιτρέπουν στους ανθρώπους να προσαρμόζονται ευέλικτα στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον τους, με τρόπους που βοηθούν στη δημιουργία πιο υγιών σχέσεων με τους άλλους και στους υγιείς τρόπους διαχείρισης των προβλημάτων τους.

Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders –  DSM) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (American Psychiatric Association), οι διαταραχές προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από «επίμονους και διάχυτους τρόπους σκέψης, αίσθησης και συμπεριφοράς που καθορίζει τον τρόπο ζωής και την προσαρμογής ενός ατόμου, που αποκλίνει σημαντικά από τις προσδοκίες της κουλτούρας του». Με πιο απλά λόγια, πρόκειται για χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που είναι δυσλειτουργικά και δημιουργούν σημαντικά προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και συναισθηματική δυσφορία στο άτομο.

Τύποι διαταραχών προσωπικότητας

Η έκδοση DSM-5 αναγνωρίζει 10 διαφορετικούς τύπους διαταραχής προσωπικότητας, τους οποίους ομαδοποιεί σε τρεις ομάδες (clusters). Η ομάδα A περιέχει τις παράξενες και εκκεντρικές προσωπικότητες, η ομάδα B περιέχει τις δραματικές, παρορμητικές και συναισθηματικές προσωπικότητες και η ομάδα C τις αγχώδεις προσωπικότητες.[1]

Ομάδα Α

• Παρανοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο δεν εμπιστεύεται τους άλλους και είναι καχύποπτος απέναντι στις προθέσεις και τις πράξεις τους. Πιστεύει ότι οι άλλοι επιδιώκουν να του κάνουν κακό, χωρίς να υπάρχει λόγος να αισθάνεται έτσι.
• Σχιζοειδής Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο εμφανίζει έντονη συναισθηματική ψυχρότητα και επιλέγει την κοινωνική απομόνωση. Δείχνει ελάχιστο ή καθόλου ενδιαφέρον για τη σεξουαλική επαφή με άλλους ανθρώπους.
• Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο έχει ασυνήθιστο τρόπο σκέψης, πεποιθήσεις, ομιλία ή συμπεριφορά, νιώθει ή σκέφτεται περίεργα πράγματα, όπως το να ακούει μια φωνή να ψιθυρίζει το όνομά του και παρουσιάζει έντονο κοινωνικό άγχος και έλλειψη στενών σχέσεων.

Ομάδα Β

• Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο δυσκολεύεται να αναπτύξει σχέσεις με τους άλλους, παρουσιάζει παρορμητική και ριψοκίνδυνη συμπεριφορά και διακατέχεται από έναν έντονο φόβο εγκατάλειψης.
• Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο αναζητά συνεχώς την προσοχή, είναι υπερβολικά συναισθηματικό ή δραματικό ή χρησιμοποιεί τη σεξουαλικότητα για να τραβήξει την προσοχή. Μιλάει με δραματικό τρόπο και εκφράζει έντονες απόψεις, αλλά διαθέτει λίγα στοιχεία ή λεπτομέρειες για να τις υποστηρίξει.
• Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο έχει μια διαστρεβλωμένη εικόνα ανωτερότητας για τον εαυτό, δεν κατανοεί τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων, εκμεταλλεύεται συχνά τους άλλους προς όφελός του, αναμένει προνόμια και εύνοια χωρίς βάσιμο λόγο.
• Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο δείχνει ελάχιστο ή καθόλου ενδιαφέρον για τις ανάγκες ή τα συναισθήματα των άλλων, συχνά ψεύδεται, κλέβει, ή εξαπατά τους άλλους, συμπεριφέρεται παρορμητικά, ενώ μπορεί να είναι επιθετικό και συχνά βίαιο.

Ομάδα C

• Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στην κριτική ή την απόρριψη, νιώθει ανεπαρκές, ασήμαντο ή μη ελκυστικό και ζει απομονωμένο.
• Εξαρτητική Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο συμπεριφέρεται με υποτακτικό ή προσκολλημένο τρόπο απέναντι στους άλλους, υπομένει κακή μεταχείριση ή κακοποίηση, ακόμα και όταν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις και φοβάται ότι δεν θα μπορέσει να φροντίσει τον εαυτό του αν μείνει μόνο.
• Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας: Το άτομο επικεντρώνεται υπερβολικά στις λεπτομέρειες, την τάξη και τους κανόνες, νιώθει την ανάγκη να ελέγχει ανθρώπους, εργασίες και καταστάσεις και δεν μπορεί να ολοκληρώσει ένα έργο επειδή η τελειότητα είναι ανέφικτη.

Σημείωση: Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή Προσωπικότητας δεν είναι το ίδιο με την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD), η οποία ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές.

Διάγνωση και συμπτώματα

Ο τρόπος με τον οποίο το DSM-5 προτείνει διάγνωση της διαταραχής προσωπικότητας έχει βρεθεί αντιμέτωπος με προβληματισμούς και αμφισβητήσεις από την επιστημονική κοινότητα. Και αυτό γιατί, σύμφωνα με τους επιστήμονες της ψυχικής υγείας, οι διαταραχές αυτές είναι περίπλοκες και πολυδιάστατες, ενώ πολύ συχνά συνυπάρχουν μεταξύ τους.

Συνήθως, τα άτομα πάσχουν από παραπάνω από μία διαταραχή προσωπικότητας ή πάρχουν παράλληλα από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή. Επιπλέον, έχει τεθεί το ζήτημα του διαχωρισμού των διαταραχών προσωπικότητας από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, αλλά και το πώς οι προσωπικότητες διαμορφώνονται και αλλάζουν ανά τα χρόνια.[2]

Σύμφωνα με την τωρινή έκδοση του DSM-5, η διάγνωση μιας διαταραχής προσωπικότητας απαιτεί ένα επίμονο και άκαμπτο μοτίβο δυσλειτουεγικών χαρακτηριστικών που περιλαμβάνουν τουλάχιστον από 2 από τα εξής:

• Τη γνωστική παράμετρο (δηλαδή, τρόποι αντίληψης και ερμηνείας του εαυτού, των άλλων και της πραγματικότητας)
• Τη συναισθηματική ανταπόκριση (δηλαδή, το εύρος, η ένταση, η αστάθεια και η καταλληλότητα της συναισθηματικής αντίδρασης)
• Τη διαπροσωπική λειτουργικότητα
• Τον έλεγχο παρορμήσεων
• Το επίμονο μοτίβο δυσπροσαρμοστικών χαρακτηριστικών πρέπει να προκαλεί σημαντική δυσφορία ή πρόβλημα στη λειτουργικότητα σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς και άλλους σημαντικούς τομείς.
• Το μοτίβο αυτό είναι σταθερό και μπορεί να εντοπιστεί τουλάχιστον από την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή).

Επίσης, πρέπει να αποκλειστούν άλλες πιθανές αιτίες των συμπτωμάτων (π.χ. χρήση ουσιών, κρανιοεγκεφαλική κάκωση).

Θεραπεία διαταραχής προσωπικότητας

Η ψυχοθεραπεία είναι το κύριο όχημα αντιμετώπισης μιας διαταραχής προσωπικότητας. Η φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται σπάνια, με τη μορφή αντικαταθλιπτικών ή ηρεμιστικών παραγόντων, κυρίως σε περιπτώσεις ψυχωτικών επεισοδίων. Η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία, ένας τύπος Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, είναι μία συνηθισμένη μέθοδος που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία των διαταραχών αυτών, αλλά χρησιμοποιούνται και πιο σύγχρονες μέθοδοι, όπως η Θεραπεία των Σχημάτων και η Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία.

Μελέτες έχουν δείξει επίσης, πως τα άτομα με διαταραχές προσωπικότητας τείνουν να εμφανίζουν μειωμένα συμπτώματα από τη μέση ηλικία και μετά[3]. Αν αναγνωρίζεις κάτι παραπάνω σε εσένα, μη διστάσεις να κάνεις το πρώτο βήμα, ζητώντας βοήθεια σήμερα. Ξεκίνα δωρεάν, εδώ.

Πηγές

[1] Ekselius L. (2018). Personality disorder: a disease in disguise. Upsala journal of medical sciences, 123(4), 194–204. https://doi.org/10.1080/03009734.2018.1526235

[2] Shedler, J., & Westen, D. (2004). Refining Personality Disorder Diagnosis: Integrating Science and Practice. American Journal of Psychiatry, 161(8), 1350–1365. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.161.8.1350

[3] Emmelkamp, P. M. G., & Kamphuis, J. H. (2007). Personality disorders. Psychology Press.