Τι είναι ο Αυτισμός; Συμπτώματα και αντιμετώπιση

• Διαχειριστής

Τί είναι ο Αυτισμός ή Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ);

Ο Αυτισμός ή αλλιώς Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο επικοινωνεί, αλληλεπιδρά με άλλους και αντιλαμβάνεται τον κόσμο γύρω του. Χαρακτηρίζεται ως φάσμα, καθώς μπορεί να  εκδηλώνεται διαφορετικά σε κάθε άτομο και μπορεί να περιλαμβάνει από ελαφρά έως σοβαρά συμπτώματα.

Ορισμένα χαρακτηριστικά του αυτισμού περιλαμβάνουν δυσκολίες στις κοινωνικές δεξιότητες, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, περιορισμένα ενδιαφέροντα και δυσκολίες στην επικοινωνία είτε αυτή είναι προφορική, είτε μη προφορική. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η έκφραση αυτών των χαρακτηριστικών μπορεί να ποικίλλει ευρέως μεταξύ των ατόμων με αυτισμό.

Ο αυτισμός μπορεί να διαγνωσθεί από την πρώιμη παιδική ηλικία. Η ακριβής αιτία του αυτισμού δεν είναι σαφώς προσδιορισμένη, πιστεύεται ωστόσο ότι εμπλέκονται τόσο γενετικοί, όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Ποια είναι τα Πρώιμα Συμπτώματα;

Τα πρώιμα συμπτώματα του αυτισμού μπορεί να διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά ορισμένα κοινά σημεία ενδέχεται να αρχίσουν να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της βρεφικής και της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι η παρατήρηση της συμπεριφοράς των παιδιών μπορεί να επιτρέψει την ανίχνευση πρώιμων συμπτωμάτων σε μικρή ηλικία δηλαδή ακόμα και πριν τα 3 πρώτα έτη. Ειδικότερα αναπτυξιακοί τομείς όπως οι κινητικές δεξιότητες, ομιλία, επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες αποτελούν τις σφαίρες όπου τα πρώιμα συμπτώματα μπορεί να ανιχνευθούν.  Αυτά τα πρώιμα σημεία μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Περιορισμένη Βλεμματική Επαφή — Βρέφη που αργότερα αναπτύσσουν αυτισμό ενδέχεται να μην κοιτάζουν στα μάτια ή να φαίνεται ότι αποφεύγουν να κοιτάξουν τα πρόσωπα των φροντιστών τους.
• Απουσία Κοινωνικού Χαμόγελου — Τα κανονικά αναπτυσσόμενα βρέφη συνήθως αρχίζουν να χαμογελούν κοινωνικά κατά τις αλληλεπιδράσεις με άλλους. Βρέφη που αργότερα αναπτύσσουν αυτισμό ενδέχεται να μην εκδηλώνουν αυτήν τη συμπεριφορά.
• Καθυστερημένη Ανάπτυξη του Λόγου — Τα παιδιά μπορεί να αρχίσουν να εκφέρουν λέξεις περίπου από το 12ο μήνα. Ορισμένα παιδιά με αυτισμό ενδέχεται να ξεκινούν να μιλούν αρκετά αργότερα και με περιορισμένο εύρος φωνητικών εκφράσεων.
• Απουσία μη λεκτικής επικοινωνίας — Οι χειρονομίες στα παιδιά, όπως για παράδειγμα η χρήση χειρονομιών για να χαιρετίσουν, αποτελούν δείκτη ομαλής ανάπτυξης της μη λεκτικής επικοινωνιακής ικανότητας. Τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν αρκετά περιορισμένη εως μηδενική χρήση μη λεκτικής επικοινωνίας.
• Στερεότυπες ή επαναλαμβανόμενες μηχανικές κινήσεις — Τα παιδιά με αυτισμό συνήθως εμφανίζουν επαναλαμβανόμενες κινήσεις, όπως το κούνημα εμπρός-πίσω ή περιστροφές του σώματος, κούνημα των χεριών και παλαμάκια.
• Αδιαφορία για κοινωνική αλληλεπίδραση — Παιδιά με αυτισμό ενδέχεται να δείχνουν λιγότερο ενδιαφέρον για κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, προτιμώντας το μοναχικό παιχνίδι ή εμφανίζοντας αδιαφορία για κοινωνικά σήματα.
• Δυσκολία στην αλλαγή — Ορισμένα παιδιά με αυτισμό ενδέχεται να ενοχλούνται από αλλαγές στη ρουτίνα ή το περιβάλλον και μπορεί να έχουν δυσκολία στη μετάβαση από μια δραστηριότητα σε άλλη.
• Αισθητηριακές ιδιαιτερότητες — Τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν αισθητηριακές ιδιαιτερότητες, όπως η υπερευαισθησία ή υποευαισθησία σε εξωτερικά ερεθίσματα. Στην πρώτη περίπτωση, το παιδί μπορεί να αντιδρά με υπερβολικό και ασυνήθιστο τρόπο σε εξωτερικά ερεθίσματα, όπως ήχοι, φωτισμός, οσμές ή αγγίγματα. Στη δεύτερη περίπτωση το παιδί μπορεί να παρουσιάζει ασυνήθιστα μειωμένες ή ακόμα και καθόλου αντιδράσεις στα αντίστοιχα εξωτερικά ερεθίσματα.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η παρουσία ενός ή περισσότερων από αυτά τα πρώιμα σημεία δεν συνδέεται υποχρεωτικά με αυτισμό, καθώς αυτές οι συμπεριφορές μπορεί επίσης να βρίσκονται εντός του τυπικού φάσματος ανάπτυξης για ορισμένα παιδιά. Ωστόσο, αν έχετε παρατηρήσει περισσότερες από τις παραπάνω συμπεριφορές στο παιδί μπορείτε να απευθυνθείτε σε έναν ειδικευμένο ψυχολόγο για περαιτέρω αξιολόγηση. Η πρώιμη παρέμβαση και υποστήριξη είναι ύψιστης σημασίας για την καλή πρόγνωση σε περιπτώσεις όπου υπάρχει Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος.

Αυτισμός στην εφηβεία

H Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος μπορεί να γίνει αισθητή και αργότερα στη ζωή του ατόμου. Μια κρίσιμη περίοδος είναι η ηλικία 11-13 ετών, πριν την έναρξη της εφηβείας όπου αρχίζουν να παρατηρούνται σωματικές, ψυχολογικές και συναισθηματικές μεταβολές. Σε αυτή την περίοδο είναι πιθανό να γίνουν αισθητά συμπτώματα που συνδέονται με τον αυτισμό και που δεν είχαν παρατηρηθεί νωρίτερα. Τα συμπτώματα που χρειάζονται προσοχή σε αυτή την ηλικία είναι τα παρακάτω:

• Δυσκολία στις κοινωνικές επαφές και στην επικοινωνία — Οι έφηβοι μπορεί να εμφανίζουν δυσκολίες στη διατήρηση συζητήσεων που περιλαμβάνουν την μη κατανόηση των συμπεριφορών των άλλων.
• Εμφάνιση πολύ περιορισμένων συμπεριφορών — Για παράδειγμα να φανερώνουν την ανάγκη εφαρμογής αυστηρής ρουτίνας προκειμένου να μπορούν να είναι λειτουργικοί.
• Δυσκολία προσαρμογής σε αλλαγές — Αυτή η δυσκολία μπορεί να παρατηρηθεί κατά την προσαρμογή σε νέες ρουτίνες και νέα περιβάλλοντα.

Ποιοι τρόποι αντιμετώπισης υπάρχουν;

Οι ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις για τον αυτισμό εστιάζουν συνήθως στην αντιμετώπιση των συναισθηματικών, κοινωνικών και συμπεριφορικών προκλήσεων. Τα προγράμματα αντιμετώπισης της Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος μπορούν να βοηθήσουν τα άτομα να δραστηριοποιούνται με μεγαλύτερη ευκολία σε κοινωνικό επίπεδο και να διαχειρίζονται τις συναισθηματικές προκλήσεις μέσω αποτελεσματικών προσαρμοστικών στρατηγικών. Οι διαστάσεις που στοχεύονται μέσω της ψυχοθεραπείας είναι κυρίως:

1. Απόκτηση δεξιοτήτων συναισθηματικής ρύθμισης — Οι παρεμβάσεις συναισθηματικής ρύθμισης επικεντρώνονται στο να βοηθήσουν τα άτομα να αναγνωρίσουν, να κατανοήσουν και να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους αποτελεσματικά. Δεδομένου ότι τα άτομα με αυτισμό εμφανίζουν συνήθως ιδιαιτερότητες ως προς την απόκρισή τους σε εξωτερικά ερεθίσματα (υποευαισθησία/υπερευαισθησία), οι παρεμβάσεις συναισθηματικής ρύθμισης μπορούν να βοηθήσουν αποτελεσματικά τόσο στην ανίχνευση και αναγνώριση των συναισθημάτων (υποευαιθησία), όσο και στη διαχείριση των έντονων συναισθημάτων (υπερευαισθησία).
2. Ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων — Προγράμματα κοινωνικής εκπαίδευσης στοχεύουν στο να διδάξουν στα άτομα με αυτισμό βασικές κοινωνικές δεξιότητες, όπως η έναρξη και συμμετοχή σε συζητήσεις, η διατήρηση της βλεμματικής επαφής, η ερμηνεία κοινωνικών σημάτων που στέλνουν οι συνομιλητές και η κατανόηση της μη-λεκτικής επικοινωνίας.
3. Ομαδική ψυχοθεραπεία — Η ομαδική θεραπεία παρέχει ευκαιρίες στα άτομα με αυτισμό να αλληλεπιδράσουν με ομότιμους σε ένα υποστηρικτικό και δομημένο περιβάλλον. Οι συνεδρίες ομαδικής θεραπείας μπορεί να επικεντρωθούν στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, στη βελτίωση της επικοινωνίας και στην προώθηση φιλίας μέσω κοινών δραστηριοτήτων και συζητήσεων.

Ο αυτισμός, ως νευροαναπτυξιακή διαταραχή, μπορεί να επηρεάσει ένα άτομο από την παιδική έως την ενήλικη ζωή, επιδρώντας έντονα στην επικοινωνία και στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Όσο εμβαθύνουμε στην κατανόηση του φάσματος του αυτισμού, φαίνεται η αναγκαιότητα έγκαιρης αναγνώρισης και υποστήριξης αυτών των ατόμων. Η πρώιμη διάγνωση και η εστιασμένη θεραπευτική παρέμβαση μπορούν να προσφέρουν σημαντικά οφέλη, δίνοντας στα άτομα με αυτισμό τα απαραίτητα εργαλεία για να οικοδομήσουν έναν περισσότερο ολοκληρωμένο και ικανοποιητικό τρόπο ζωής. Είναι σημαντικό, λοιπόν, να χτίσουμε μια κοινωνία που να αναγνωρίζει, να εκτιμά και να υποστηρίζει τη νευροποικιλότητα, διασφαλίζοντας ότι κάθε άτομο, ανεξάρτητα από τις διαφορές του, απολαμβάνει σεβασμό και ίσες ευκαιρίες.

Πηγές

Amaral, D. G., Dawson, G., & Geschwind, D. H. (2011). Autism spectrum disorders. New England Journal of Medicine, 364(21), 2002-2011 https://doi.org/10.1093/med/9780195371826.001.0001

Fletcher-Watson, S., & Happé, F. (2019). Autism spectrum disorder: a concise guide to current knowledge and practice. Frontiers in Psychiatry, 10, 503. doi: https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00503

Nuske, H. J., Hedley, D., Woollacott, A., Thomson, P., Macari, S., Dissanayake, C., & Vivanti, G. (2017). Developmental delays in emotion regulation strategies in preschoolers with autism. Autism Research, 10(11), 1808-1822. doi: https://doi.org/10.1002/aur.1827

Samson, A. C., Hardan, A. Y., Podell, R. W., Phillips, J. M., & Gross, J. J. (2015). Emotion regulation in children and adolescents with autism spectrum disorder. Autism Research, 8(1), 9-18. doi: https://doi.org/10.1002/aur.1411